[admin]

.

Autor: WÂładysÂław Pitak

Ju¿ od momentu urodzenia dziecko zaczyna siebie wyra¿aÌ. Pocz¹tkowo u noworodków chodzi wprawdzie tylko o potrzeby instynktowne, o których musi byÌ powiadomione otoczenie, w pierwszej fazie prawie wy³¹cznie reprezentowane przez matkê. Pierwsze krzyki i ruchy noworodka s¹ rodzajem prymitywnego jêzyka, z którego pomoc¹ dziecko próbuje porozumieÌ siê z matk¹.

Ju¿ jednak w pierwszych tygodnia ¿ycia mo¿emy u dziecka odró¿niÌ zachowania wyra¿aj¹ce nie tylko potrzebê zaspokojenia g³odu lecz tak¿e nie maj¹ce okreœlonego celu, wyra¿aj¹ce jedynie chêÌ impulsywnego uzewnêtrznienia uczuÌ ogólnych, jak np. przyjemnoœÌ , strach lub gniew. Naturalnie, owo wyra¿anie siebie zale¿y ostatecznie od somatycznej i psychicznej dyspozycji dziecka. Poniewa¿ nie jest ono zupe³nie bezpoœrednie i nie ma na celu natychmiastowego zaspokojenia potrzeby, przeto nazywane jest "ekspresj¹ swobodn¹".



Najbardziej rzucajÂącÂą siĂŞ forma swobodnej ekspresji u dzieci jest zabawa. WedÂług M. Lowenfeld 1): zabawa dzieci to wyraz stosunku dziecka do caÂłego Âżycia. Termin zabawa... jest waÂżny dla oznaczenia wszystkich czynnoÂści dziecka, ktĂłre sÂą spontaniczne i samorodne, ktĂłre sÂą celem samym dla siebie i ktĂłre nie majÂą zwiÂązku z "lekcjami", czy normalnymi, codziennymi potrzebami fizjologicznymi.

Tak wiĂŞc wszystkie formy zabawy dziecka moÂżna uwaÂżaĂŚ za prĂłby kinestetyczne, zmierzajÂące do integracji ze Âświatem; w tym rozumieniu sÂą one pokrewne taĂącom rytualnym plemion pierwotnych. W ten sposĂłb naleÂży traktowaĂŚ pierwotne formy poezji i sztuki teatralnej, ktĂłre w sposĂłb naturalny zawierajÂą w sobie elementarne formy sztuk wizualnych i plastycznych.



J. Favez Boutonier 2) wyró¿nia u dziecka trzy rodzaje ekspresji : spontaniczn¹, ukierunkowan¹ i konformistyczn¹:

Ekspresja spontaniczna cechuje dzia³alnoœÌ dziecka do 2,5 roku ¿ycia. Dziecko wyra¿a siebie w obecnoœci innych osób, ale nie zwraca siê do kogoœ konkretnego. SpontanicznoœÌ nie jest przez dziecko kontrolowana.
Po ukoĂączeniu 2,5 roku Âżycia ekspresja dziecka ma charakter ukierunkowany, zamierzony. Dziecko szuka zrozumienia, aprobaty u innych osĂłb, a jego wytwory majÂą juÂż okreÂślonÂą postaĂŚ. Przed ukoĂączeniem 6 roku Âżycia ekspresja zaczyna siĂŞ pojawiaĂŚ jako forma dostosowania siĂŞ do ogĂłlnie przyjĂŞtych norm. Dziecko sprawnie posÂługuje siĂŞ mowÂą, a czasem i pismem.

 


MiĂŞdzy 6-10 rokiem Âżycia dziecko jest szczegĂłlnie skÂłonne do konformizmu.
W okresie mÂłodzieĂączym ekspresja wykracza poza postawĂŞ konformistycznÂą. Forma wypowiedzenia siĂŞ, wyraÂżania siebie moÂże przejawiaĂŚ siĂŞ w tym okresie w formie pisania pamiĂŞtnikĂłw, wierszy, w wyzywajÂącym sposobie ubierania siĂŞ, mĂłwienia i poruszania.
(…)




Uwaga :

PowyÂższy artykuÂł jest fragmentem pracy badawczej WÂładysÂława Pitaka  pt. "TwĂłrcza funkcja ekspresji dramatycznej. WpÂływ treningu dramatycznego na rozwĂłj zdolnoÂści twĂłrczych uczniĂłw szkó³ podstawowych", WSP, SÂłupsk 1983.


Osoby zainteresowane peÂłnÂą wersjÂą wraz z przypisami, bibliografiÂą i aneksami proszone sÂą o kontakt z autorem: logos@logos.pomorze.pl

zdjĂŞcia pobrane z internetu - autor NN

.

[admin]

.

Ekspresja maÂłego dziecka
~~~~~~~~~~~~~~~~~

Pierwsze lata ¿ycia dziecka maj¹ prawdopodobnie najbardziej decyduj¹ce znaczenie dla jego rozwoju. W tym w³aœnie okresie zaczynaj¹ siê kszta³towaÌ wzorce uczenia siê, postawy oraz poczucie swego "ja". Niemowlê zaczyna ¿ycie dysponuj¹c kilkoma wrodzonymi schematami (ssanie, patrzenie, s³uchanie, machanie nogami i rêkami, chwytanie). Nie osi¹gaj¹ one kompletnej postaci, dopóki nie zostan¹ wyra¿one w dzia³aniu, pod którego wp³ywem ulegaj¹ modyfikacji w ró¿nych kierunkach, wzbogacaj¹c siê o nowe warianty sensoryczne i motoryczne.




Nieod³±cznym elementem natury niemowlêcia jest pewnego rodzaju przymus powtarzania 3); æwicz±c pewien schemat, niemowlê powtarza dan± czynno¶æ raz za razem, jak gdyby wprawiaj±c siê w niej. Æwiczenie to ma ró¿ne warianty, poniewa¿ sytuacja w otoczeniu zmienia siê, a wskutek tego w trakcie normalnego "wprawiania siê" zachodz± modyfikacje (przekszta³cenia).
TwórczoœÌ zaczyna siê w momencie, gdy zmys³y po raz pierwszy nawi¹zuj¹ kontakt z otoczeniem i dziecko reaguje na doznania zmys³owe 4). Dotykanie, odczuwanie, widzenie, manipulowanie, smakowanie, s³uchanie; ka¿dy sposób spostrzegania otoczenia i reagowania na nie, stanowi¹cy podstawê tworzenia zarówno u dziecka, jak i u zawodowego artysty.





Procesy poznawcze dziecka w tym okresie sÂą jeszcze subiektywne, zwiÂązane z osobistym doÂświadczeniem oraz zabarwione emocjonalnie. Stopniowo jednak dziecko staje siĂŞ bardziej zdyscyplinowane, gdyÂż coraz wiĂŞkszÂą rolĂŞ w jego zachowaniu zaczyna odgrywaĂŚ kora mĂłzgowa , ktĂłra wywiera hamujÂący wpÂływ na oÂśrodki podkorowe.





Rozwija siĂŞ i dojrzewa u niego bardzo silnie i efektywnie drugi ukÂład sygnalizacyjny - mowa 5).
Ju¿ w ci¹gu pierwszych paru dni po urodzeniu niemowlê wymawia 5 spoœród 12 fonemów samog³oskowych oraz 3 dŸwiêki spó³g³oskowe. Oko³o 90 % wydawanych przez nie dŸwiêków , to dŸwiêk [ e ]. Nastêpuje okres Ìwiczenia elementów mowy, niektórych - w zestawieniach, przy czym dziecko powtarza je niemal bez koùca; jest to tzw. stadium gaworzenia.


Mniej wiêcej po roku gaworzenia, na jego tle zaczyna siê pojawiaÌ coœ podobnego do sensownych s³ów. W trakcie rozwoju podlegaj¹ one przekszta³ceniom w celu osi¹gniêcia lepszego przybli¿enia, z pewn¹ pomoc¹ ze strony doros³ych, którzy dostarczaj¹ wzorów. Jeden z badaczy, Irwin 6) twierdzi, ¿e pierwsze prawdziwe zdanie pojawia siê w wieku oko³o 15 miesiêcy. Pierwsze zdania s¹ jednowyrazowe, "skondensowane". Jako pierwsze stosowane s¹ rzeczowniki i czasowniki, nastêpnie pojawiaj¹ siê przymiotniki i spójniki.




W wieku 2-4 lat dziecko szuka podniet i motywacji nieodzownych dla rozwiniĂŞcia peÂłnej ÂświadomoÂści otoczenia, zachĂŞty i aprobaty dla aktu twĂłrczego. Wszystkie dzieci w tym wieku sÂą peÂłne zapaÂłu, chĂŞtnie podejmujÂą zadania, zwÂłaszcza zwiÂązane z manipulacjÂą jakimÂś materiaÂłem i czĂŞsto zaleÂży im, by mĂłc wyraziĂŚ przeÂżycia, aczkolwiek nie czyniÂą tego w sposĂłb logiczny. Wydaje siĂŞ, Âże dziecko w wieku przedszkolnym uksztaÂłtowaÂło sobie wÂłasnÂą logikĂŞ i chociaÂż zadaje mnĂłstwo pytaĂą typu "dlaczego", to jednak zdaje siĂŞ widzieĂŚ Âświat jako coÂś staÂłego, niezmiennego, nie uÂświadamiajÂąc sobie,Âże samo moÂże wprowadzaĂŚ w nim zmiany.


Nie jest to wiek odpowiedni do wprowadzania gier wymagaj¹cych wspó³dzia³ania. Dziecko nie uœwiadamia sobie myœli i uczuÌ innych osób. Prawdopodobnie w przedszkolu marnuje siê mnóstwo czasu na próby utrzymania porz¹dku i spokoju, poniewa¿ doroœli sadz¹, ¿e rzeczywisty proces uczenia siê zachodzi zawsze wtedy, gdy tylko dziecko wyra¿a samo siebie, niezale¿nie od tego, czy inni s³uchaj¹, czy nie.




(…)

Uwaga :

PowyÂższy artykuÂł jest fragmentem pracy badawczej WÂładysÂława Pitaka  pt. "TwĂłrcza funkcja ekspresji dramatycznej. WpÂływ treningu dramatycznego na rozwĂłj zdolnoÂści twĂłrczych uczniĂłw szkó³ podstawowych", WSP, SÂłupsk 1983.


Osoby zainteresowane peÂłnÂą wersjÂą wraz z przypisami, bibliografiÂą i aneksami proszone sÂą o kontakt z autorem: logos@logos.pomorze.pl

.


foto: Internet - NN

[admin]

.

MoÂżliwoÂści twĂłrcze w mÂłodszym wieku szkolnym
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~.
Autor: WÂładysÂław Andrzej Pitak

WstÂąpienie do szkoÂły, to wielka zmiana w Âżyciu dziecka. PrzejÂście od dominujÂącej w okresie przedszkolnym dziaÂłalnoÂści zabawowej do nauki szkolnej oznacza dla dzieci pojawienie siĂŞ w ich Âąyciu powaÂżnego, osobistego i spoÂłecznego obowiÂązku. Systematyczne nabywanie wiedzy szkolnej jest wyraÂźnÂą i czĂŞsto trudnÂą dla dzieci pracÂą.


Zachowanie dzieci w tym wieku jest spraw¹ bardzo z³o¿on¹ i zrozumienie go sprawia doros³ym trudnoœci. G³ównie dlatego, poniewa¿ zak³adaj¹ oni, ¿e sposoby zachowania siê dzieci s¹ lub powinny byÌ takie same jak u doros³ych. Tymczasem - zachowanie siê dzieci ró¿ni siê od zachowania doros³ych, poniewa¿ ich potrzeby s¹ nieco inne i mniejsza jest dojrza³oœÌ fizyczna, umys³owa, spo³eczna i uczuciowa.7).





Charakterystyczn¹ w³aœciwoœci¹ psychiki dziecka w m³odszym wieku szkolnym jest konkretny charakter procesów poznawczych - spostrze¿eù, pamiêci, myœlenia, itp. Uczenie siê dzieci w tym wieku jest skuteczne, jeœli treœÌ materia³u nauczania podawana jest w sposób pogl¹dowy. PamiêÌ dzieci jest bowiem obrazowa. Naj³atwiej zapamiêtuj¹ one fakty, zdarzenia, zjawiska.


Jedn¹ z charakterystycznych cech tego okresu rozwoju stanowi odkrycie przez dziecko, ¿e jest ono cz³onkiem spo³ecznoœci swych rówieœników. W tym czasie kszta³tuj¹ siê postawy umiejêtnoœci pracy w grupie, a zatem i wspó³dzia³ania spo³ecznego w ¿yciu dojrza³ym. Dzieci odkrywaj¹, ¿e maj¹ podobne zainteresowania, wspólne tajemnice, znajduj¹ przyjemnoœÌ we wspólnym dzia³aniu. Wiek ten jest okresem grupowych przyjaŸni, tworzenia siê grup rówieœniczych , czyli "paczek". Dzieci stopniowo uniezale¿niaj¹ siê od dominacji doros³ych. Ze wzglêdu na ró¿ne zainteresowania ch³opców i dziewcz¹t, a tak¿e z powodu ró¿nic w rozwoju fizycznym grupy rówieœnicze sk³adaj¹ siê zwykle z jednostek tej samej p³ci. Ch³opcy lekcewa¿¹ dziewczêta, a te z kolei gardz¹ ch³opcami.





Kapitaln± w³a¶ciwo¶ci± psychiki dziecka w m³odszym wieku szkolnym jest wyj±tkowa w tym okresie pobudliwo¶æ umys³owa, której towarzyszy silne napiêcie ciekawo¶ci. Dziecko prze¿ywa wówczas naturalny g³ód poznania. Æwiczenie i uczenie siê staje siê przyjemno¶ci± i potrzeb±. Pamiêæ zaostrza siê, jest ona mechaniczna i osi±ga szczytowe nasilenie w wieku 10-11 lat (kl. III-IV). Jest to najlepszy okres nauczania tego wszystkiego, co opiera siê na pamiêci mechanicznej: wiersze, proza, a tak¿e stosowania zabaw intelektualnych, æwicz±cych zdolno¶ci twórcze. Poniewa¿ my¶lenie jest praktyczne, równie¿ i zabawy powinny siê pos³ugiwaæ tematyk± konkretna.


W wieku 12 lat - u progu "dojrzewania", dziecko prze¿ywa bardzo wa¿ny okres rozwojowy, w którym odkrywa w³asna odrêbnoœÌ osobowoœciow¹, po raz pierwszy ujmuje zwi¹zek miêdzy w³asn¹ teraŸniejszoœci¹ a przysz³oœci¹. W miarê dorastania, dzieci szukaj¹ materia³u do tworzenia w³asnej osobowoœci, modeli pomagaj¹cych w rozwi¹zywaniu w³asnych problemów i zadaù ¿yciowych, pomocy w intensywnym tworzeniu œwiatopogl¹du i ideologii, porz¹dkuj¹cych œwiat, w³asne prze¿ycia i w³asn¹ egzystencjê, ujmuj¹c j¹ w perspektywie ponad jednostkowej. 10)




CiekawoœÌ ¿ycia, poszukiwanie jego sensu i prawdy jest czynnikiem sprzyjaj¹cym rozwojowi zainteresowaù. Na ten aspekt psychologii wieku dojrzewania zwraca uwagê Munro 11), wybitny estetyk amerykaùski, podkreœlaj¹c szczególnie zdolnoœci postrzegania i wyczulenie na piêkno. Jako cechê adolescencji Munro wyró¿nia równie¿ upodobanie do sytuacji dramatycznych i ekspresyjnych postaw przedstawianych w dziele sztuki. Zdaniem Munro , okres adolescencji cechuje znaczne wyczulenie na wygl¹d ludzi, na ró¿nice zachodz¹ce miêdzy ludŸmi. St¹d dzieci w tym wieku wykazuj¹ sk³onnoœci do studiowania wyrazu twarzy, wygl¹du, ruchów innych ludzi i porównywania ze swoim wygl¹dem, zgodnie z egocentryczn¹ postaw¹ charakterystyczn¹ dla tego okresu ¿ycia.




Lucien Dintzer 12), w ksi¹¿ce "O zabawach m³odzie¿y", charakteryzuje te zachowania jako sk³onne do przesady, wyra¿one w grze s³ów, nadu¿ywaniu s³ów ostro brzmi¹cych, buncie przeciwko konwencjom. Symptomem narastaj¹cych w tym wieku uczuÌ buntu, protestu, pogardy, a jednoczeœnie czêsto d¹¿enia do zag³uszenia wewnêtrznego rozdarcia i smutku, jest sk³onnoœÌ m³odocianych do wywo³ywania wrzawy, ha³asu, a tak¿e s³uchania g³oœnej muzyki. Wydaje siê, ¿e przyczyn¹ sk³onnoœci do wrzawy w okresie dojrzewania, jest wra¿liwoœÌ znacznie wyostrzona na u³omnoœÌ, cechy charakterystyczne, zw³aszcza karykaturalne, brzydotê, ostre dŸwiêki g³osu. Sprzyja temu dodatkowo potrzeba wy³adowania nadmiaru energii, czêsto nie wy³adowanej na skutek niew³aœciwego planu zajêÌ szkolnych i domowych.

(…)
Uwaga :

PowyÂższy artykuÂł jest fragmentem pracy badawczej WÂładysÂława Pitaka  pt. "TwĂłrcza funkcja ekspresji dramatycznej. WpÂływ treningu dramatycznego na rozwĂłj zdolnoÂści twĂłrczych uczniĂłw szkó³ podstawowych", WSP, SÂłupsk 1983.

Osoby zainteresowane peÂłnÂą wersjÂą wraz z przypisami, bibliografiÂą i aneksami proszone sÂą o kontakt z autorem: logos@logos.pomorze.pl

.

foto: Archiwum domowe Tatiany Pitak i WÂładysÂława Pitaka
..

[admin]

.

MoÂżliwoÂści twĂłrcze w  wieku szkolnym
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

Autor: WÂładysÂław Andrzej PItak


W wieku 12-15 lat (klasy V-VIII) pamiĂŞĂŚ mechaniczna powoli obniÂża siĂŞ powoli, a wzrasta pamiĂŞĂŚ logiczna.9) Jest to okres nazywany wiekiem rozumowania, dorastania, dojrzewania, mÂłodocianym, wiekiem szkolnym.

Pomiêdzy 12-14 rokiem ¿ycia, zarówno ch³opcy, jak i dziewczêta wykazuj¹ ogromn¹ dba³oœÌ o swój wygl¹d zewnêtrzny. Wynika to z jednej strony z rozwoju seksualnego i zainteresowania p³ci¹ odmienn¹, a tak¿e z wyj¹tkowego spotêgowania w tym okresie wszelkiej aktywnoœci emocjonalnej, si³y wyobraŸni, wra¿liwoœci estetycznej na urok i piêkno cz³owieka.





Debesse 13) akcentuje, ¿e w tym okresie dokonuje siê oceny œwiata na podstawie walorów estetycznych, przy czym szczególne znaczenie maj¹ w tej ocenie trzy elementy: kolor, treœÌ, u¿ytecznoœÌ.
Debesse zwraca równie¿ uwagê na jeszcze jedno zjawisko, charakterystyczne dla okresu dorastania, a maj¹ce zwi¹zek z aktywnoœci¹ estetyczn¹: jest to d¹¿enie do ¿ycia w spo³ecznoœci i dzia³ania wspólnie z innymi - mimo oporów, nastrojów i pozornej skrytoœci.


Debesse okreœla to d¹¿enie szukaniem przyjemnoœci, które wynika ze œwiadomoœci istnienia obok innych ludzi, istnienia tu¿ obok, "ramiê przy ramieniu". Pragnienie integracji jest w konflikcie wewnêtrznym z pragnieniem wolnoœci, z nieœmia³oœci¹, ale wspólny odbiór wra¿eù estetycznych, wspólna praca artystyczna potêguj¹ potrzebê integracji, u³atwiaj¹ nawi¹zywanie przyjaŸni.


Wra¿liwoœÌ estetyczna tego okresu wi¹¿e siê z potrzeb¹ ekspresji. Mimo k³opotów z oryginalnoœci¹, mimo rozwoju krytycyzmu, d¹¿enie do wyra¿enia siebie samego trwa nadal. Œwiadcz¹ o tym, wspomniane wczeœniej, ró¿ne formy literackie i dramatyczne czêsto uprawiane w tym okresie. IntensywnoœÌ uczuÌ mo¿e byÌ wykorzystywana na zajêciach artystycznych, w czasie których m³odociani rozwijaj¹ swe zwi¹zki emocjonalne z ró¿nymi sk³adnikami otoczenia oraz wyra¿aj¹ je bezpoœrednio lub w formie symbolicznej. Najlepszym sposobem ujawnienia uczuÌ agresji, a czasem, mi³oœci jest bowiem wyra¿enie ich w sposób bardziej zamaskowany, teatralny.
¯ycie uczuciowe dorastaj¹cego ucznia wymaga szczególnej opieki, polegaj¹cej na rozwijaniu i pog³êbieniu uczuÌ ju¿ istniej¹cych, hamowaniu negatywnych i pobudzaniu pozytywnych. 14)





Swobodna ekspresja w poszczególnych fazach rozwoju psychicznego dziecka ma ró¿ne znaczenie wychowawcze i wymaga stosowania ró¿nych metod, w zale¿noœci od wieku.
W oparciu o powy¿sze przes³anki powsta³o wiele metod wychowania estetycznego dzieci i m³odzie¿y. Do najbardziej znanych nale¿y metoda C.Freineta. 15) Metoda naturalnej, swobodnej ekspresji znajduje w szko³ach Freineta szerokie zastosowanie w poezji, teatrze, zw³aszcza kukie³kowym, modelowaniu oraz innych przedmiotach. W jego szko³ach stosowane s¹ ró¿ne formy pracy grupowej, samodzielnoœÌ poszukiwaù z koniecznoœci¹ dzielenia siê doœwiadczeniami z innymi.





Przedstawiciel kierunku pedagogiki znanej pod nazwÂą "education nouvelle" - R. Cousinet 16), podobnie jak Freinet, przywiÂązuje wielkie znaczenie dla bogactwa wraÂżeĂą dostarczanych dziecku przez Âśrodowisko szkolne, do warunkĂłw, w ktĂłrych dziecko mogÂłoby siĂŞ swobodnie poruszaĂŚ, odkrywaĂŚ Âświat, doÂświadczaĂŚ, obserwowaĂŚ i dziaÂłaĂŚ.


 Metoda Cousineta opiera siĂŞ na dziaÂłaniu sprzyjajÂącym zamiÂłowaniom, upodobaniom i zainteresowaniom uczniĂłw, przewiduje swobodĂŞ w wyborze tematyki pog³êbiajÂącej wiedzĂŞ, swobodĂŞ w stosowaniu przez uczniĂłw wÂłasnych pomys³ów. Tutaj rĂłwnieÂż ma zastosowanie wypowiedÂź artystyczna, nie krĂŞpowana narzuconymi tematami i formami, jako element towarzyszÂący i pomocniczy przy nauce ró¿nych przedmiotĂłw.





Na podstawie powyÂższych dowodĂłw, moÂżna wyprowadziĂŚ wnioski dotyczÂące sensu ekspresji artystycznej :
1.Swobodna ekspresja jest waÂżnym ÂźrĂłdÂłem powstawania zainteresowaĂą poznawczych dziecka, a zatem stanowi podstawĂŞ procesĂłw wychowania intelektualnego.

2.Potrzeba ekspresji i spontaniczna aktywnoœÌ jako Ÿród³o poznania - to szukanie odpowiedzi na pytanie: w jaki sposób i za pomoc¹ jakich œrodków mog¹ dzieci wyra¿aÌ swe myœli, prze¿ycia i uczucia.

3.Brak mo¿liwoœci swobodnej wypowiedzi rodzi skrzywienia, kompleksy, depresje, zahamowania, nerwice, ma³¹ odpornoœÌ na sytuacje konfliktowe, zmniejszanie zdolnoœci do prawid³owego rozwoju i budowania pe³nej osobowoœci.

4.Swobodne uzewnĂŞtrznianie siebie powoduje pozbywanie siĂŞ zahamowaĂą, zwolnienie napiĂŞĂŚ, odnajdywanie radoÂści we wÂłasnej twĂłrczoÂści, sprzyja wÂłaÂściwemu rozwojowi osobowoÂści.


Uwaga :

PowyÂższy artykuÂł jest fragmentem pracy badawczej WÂładysÂława Pitaka  pt. "TwĂłrcza funkcja ekspresji dramatycznej. WpÂływ treningu dramatycznego na rozwĂłj zdolnoÂści twĂłrczych uczniĂłw szkó³ podstawowych", WSP, SÂłupsk 1983.

Osoby zainteresowane peÂłnÂą wersjÂą wraz z przypisami, bibliografiÂą i aneksami proszone sÂą o kontakt z autorem: logos@logos.pomorze.pl

.


Foto: WÂładysÂław Pitak

.

[Hamlet]

http://www.naszaklasa.darmowefora.pl/index.php?topic=223.0